آب در کشور ته کشید! - وبلاگ ایتالیا

به گزارش وبلاگ ایتالیا، به رغم بارندگی های مناسب فصل بهار، وضعیت منابع آبی شهرهای در معرض تنش، بهبود چندانی نیافته است و کماکان 334 شهر در معرض تنش آبی هستند و 21 استان کشور بارندگی های منفی را نسبت به سال گذشته تجربه می نمایند.

به گزارش وبلاگ ایتالیا، بر اساس آخرین آمار ارائه گردیده از وضعیت منابع آبی کشور، هرمزگان با منفی 75 درصد کم بارش ترین استان کشور در سال آبی جاری بوده است که پس از این منطقه نیز استان های سیستان و بلوچستان با 73 درصد، کرمان با 69 درصد، فارس با 66 درصد و بوشهر با 61 درصد کم بارش ترین مناطق کشور هستند.

البته در این بین بارش های قابل توجه بهار امسال در برخی از مناطق کشور موجب گردیده تا حوضه های آبریز دریاچه ارومیه و دریای خزر به مراتب شرایط بهتری را نسبت به سال گذشته تجربه نمایند؛ به طوری که این دو حوضه آبریز به ترتیب با افزایش 48 و 16 درصدی بارندگی ها نسبت به سال گذشته روبه رو هستند.

در این بین، استان های آذربایجان شرقی با 53 درصد، آذربایجان غربی با 52 درصد، کردستان با 29 درصد، کرمانشاه با 23 درصد و زنجان با 21 درصد افزایش بارندگی نسبت به سال گذشته شرایط به مراتب بهتری را در میان سایر استان های کشور تجربه می نمایند.

همچنین در این بازه زمانی پربارش ترین نقطه کشور رامسر صفارود در استان مازندران با ثبت 1091 میلی متر بارندگی و کم بارش ترین نقطه کشور نیز هوشک سراوان در استان سیستان و بلوچستان با ثبت 4.3 میلیمتر بارش بوده است.

علاوه بر این از میان 177 سد بزرگ موجود در شش حوضه آبریز اصلی کشور 90 سد بزرگ از جمله سدهای زاینده رود، شهیدرجایی، ساوه، کوثر و ملاصدرا کمتر از 40 درصد آب ذخیره گردیده دارند.

کاهش بی سابقه بارش ها در پاییز و زمستان سال گذشته و در پی آن افت روان آب ها موجب گردیده تا به رغم رشد 12 درصدی بارش ها در فصل بهار امسال، حجم ذخیره آب سدهای موجود در شش حوضه آبریز دریای خزر، خلیج فارس، دریاچه ارومیه، فلات مرکزی، هامون و سرخس به 21.29 میلیارد مترمکعب برسد که در مقایسه با سال گذشته آب موجود در مخازن سدهای کشور کاهش 15 درصدی پیدا نموده است.

ورودی و خروجی آب از سدها نیز متاثر از افت نزولات جوی با کاهش های محسوسی روبرو گردیده اند به طوری که ورودی به این سازه های آبی 33 درصد و خروجی از آن ها نیز نسبت به سال گذشته 27 درصد افت داشته و هم اکنون به طور میانگین 43 مخازن سدهای یاد گردیده دارای منابع آبی است.

کاهش ارتفاع و ذخیره آب سدهای دارای نیروگاه برق آبی موجب گردیده تا این مراکز در تابستان امسال نیز با کاهش فراوری انرژی روبه رو شوند به طوری که انرژی فراوریی 53 نیروگاه برق آبی کشور از ابتدای امسال تا دوم شهریورماه به 5403 گیگاوات ساعت برسد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 43.7 درصد کاهش داشته است.

در حال حاضر حجم ذخیره کنونی آب در سدهای پنج گانه استان تهران (لار، طالقان، امیرکبیر، لتیان و ماملو) به 699 میلیون مترمکعب رسیده و در شرایط فعلی 63 درصد مخازن این سدها خالی است.

آنالیز این اعداد و ارقام حکایت از آن دارد که کاهش بی سابقه بارش ها در سال گذشته موجب گردیده تا حجم مخازن سدهای پنجگانه استان تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته 25 درصد کاهش داشته باشد و ورودی آب به سدهای پنج گانه استان با یک میلیارد و 142 میلیون مترمکعب افت 33 درصدی را تجربه نمایند.

همچنین میزان بارش های کشور از ابتدای سال آبی 97-96 (ابتدای مهرماه) تاکنون به 169 میلی متر رسیده که در مقایسه مدت زمان مشابه سال گذشته 27 درصد کاهش داشته است. بارشی که سال گذشته در همین بازه زمانی به 230 میلی متر رسیده بود.

با وجود اینکه بارش های فصل بهار امسال در مقایسه با سال گذشته رشد 12 درصدی داشته است ولی افت 45 بارندگی ها در فصل زمستان و کاهش 26 درصدی بارش ها در فصل پاییز سال 96 موجب گردیده تا تابستان امسال را با کاهش 63 میلیمتری نزولات جوی نسبت به سال گذشته سپری کنیم.

از سوی دیگر از میان شش حوضه آبریز اصلی کشور (دریای خزر، خلیج فارس و عمان، دریاچه ارومیه، فلات مرکزی، مرزی شرق و قره قوم) حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان که قسمت های وسیعی از غرب، جنوب غربی و جنوب کشور را شامل می گردد با افت 41 درصدی بارش ها نسبت به سال گذشته بدترین شرایط را در میان سایر مناطق یاد گردیده تجربه می نماید. ثبت 212 میلیمتر بارش این حوضه در سال آبی جاری در حالی است که مقدار بارش های آن در مدت مشابه سال گذشته 366 میلی متر بوده است.

با توجه به اینکه حدود 86 درصد ظرفیت در دست بهره برداری نیروگاه های برق آبی در این حوضه آبریز واقع گردیده است، طبیعتا افت 42 درصدی بارندگی ها در این حوضه آبریز و به تبع آن پایین بودن ارتفاع آب در مخازن سدها موجب گردیده تا میزان فراوری انرژی نیروگاه های برق آبی هم با کاهش قابل توجهی نسبت به سال های گذشته روبه رو گردیده است به طوری که انرژی فراوریی این نیروگاه ها از ابتدای امسال تاکنون حدود 44 درصد کاهش داشته است .همچنین در این بین حوضه های آبریز فلات مرکزی 36 درصد، مرزی شرق 35 درصد و قره قوم نیز 21 درصد کاهش بارش داشته اند.

بحران و چالش آب یکی از موضوعاتی است که بسیاری از کشورها با آن روبرو هستند، این چالش در خاورمیانه جدی تر است چون بسیاری از بخش های خاورمیانه از جمله مناطق جنوب غربی تا جنوب شرقی ایران در کمربند خشکی قرار دارند و با معضلات ناشی از آن دست و پنجه نرم می نمایند. از سوی دیگر پدیده تغییر اقلیم بحران آب را تشدید نموده به طوری که بر اساس گزارش های ثبت گردیده میزان متوسط بارندگی ایران طی 50 سال گذشته از 250 میلی متر به 205 میلی متر کاهش یافته، همچنین علاوه بر کاهش میزان بارش، متوسط دما نیز طی 15 سال گذشته 1.1 درجه سلسیوس بیشتر گردیده است.

علاوه بر این طی 50 سال گذشته، میزان آب های تجدیدپذیر ایران از 132 میلیارد متر مکعب به 116 میلیارد متر مکعب کاهش یافته، حتی در پنج سال اخیر میزان آب تجدیدپذیر به زیر 100 میلیاردمترمکعب رسیده که نشان دهنده وضعیت نامساعد آبی کشور است از سوی دیگر میزان بارندگی های زیر 10 و پنج میلی متر که بارش های موثر محسوب نمی شوند، افزایش یافته است. این نوع بارش ها در باران سنج مورد آنالیز قرار می گیرند اما اثری روی وضعیت آبی کشور نمی گذارند، چون به سرعت تبخیر می شوند؛ بنابراین کاهش میزان بارندگی، افزایش بارش های غیرموثر و افزایش دما مشکلاتی است که در حوزه آب های سطحی با آن روبرو هستیم.

در زمینه آب های زیرزمینی نیز وضعیت مطلوب نیست و باتوجه به برخی آمار و ارقام در این زمینه در حال حاضر از 609 دشت یا آبخوان کشور، حدود 381 دشت در مرحله ممنوعه و قرمز قرار دارند و دیگر قابلیت برداشت آب ندارند. نگاهی به وضعیت چاه های غیرمجاز در نقاط مختلف کشور حکایت از این دارد که استان های آذربایجان غربی با بیش از 30 هزار حلقه، استان تهران با 20 هزار حلقه و استان اصفهان با بیش از 16 هزار حلقه چاه غیرمجاز در صدر استان های دارای چاه غیرمجاز قرار گرفته اند.

استان فارس با 14 هزار حلقه، استان های البرز و آذربایجان شرقی با 6000 حلقه، خراسان رضوی با چهار هزار و 200 حلقه، همدان با چهار هزار حلقه و خوزستان نیز با سه هزار و 500 حلقه در ادامه لیست استان های دارای تعداد بیشتر چاه های غیرمجاز قرار گرفته اند. در این بین استان های مازندران و گیلان نیز دارای حجم بسیار بالایی چاه غیرمجاز هستند ولی به دلیل اینکه بیشتر چاه های غیرمجاز حفر گردیده کم عمق هستند و در مقاطع زمانی خاصی از سال که این مناطق با کاهش بارندگی روبه رو هستند مورد استفاده قرار می گیرند، تاثیر چندان زیادی بر وضعیت سفره های زیرزمینی ندارند.

به اعتقاد کارشناسان حوزه آب از جمله مواردی که موجب افزایش تعداد چاه های غیرمجاز گردیده می توان به مواردی چون عدم مشارکت تمامی ذی نفعان در مدیریت منابع آب زیرزمینی و عدم هماهنگی و تعامل بین سازمان ها و ارگان های مرتبط، رشد کند توسعه در سایر بخش ها مثل صنعت، خدمات و گردشگری و سهم اندک اشتغال در این بخش ها و اعمال قوانین و سیاست های نامناسب در بخش کشاورزی اشاره نمود.

علاوه بر این، در این بین عدم وجود قوانین بازدارنده و یا مجازات های متناسب با جرم، ارزان بودن بهره برداری از منابع آب ازجمله آب زیرزمینی، تمرکز بر تامین اشتغال در بخش کشاورزی و عدم همراهی یا بی توجهی سایر دستگاه ها برای کنترل و جلوگیری از حفر چاه های غیرمجاز و حتی تشویق و ایجاد انگیزه به متخلفین از طرف بخش مصرف نماینده و اعمال سیاست های تشویقی نیز از جمله مباحثی است که در افزایش تعداد چاه های غیرمجاز موثر بوده است.

از سوی دیگر، در حال حاضر 44 درصد جمعیت کشور بدون تنش آبی، 17.1 درصد درمحدوده تنش آبی زرد، 11 درصد در محدوده تنش نارنجی و 27.9 درصد نیز در وضعیت تنش آبی قرمز قرار دارند. حال اگر بخواهیم این عدد را براساس تعداد شهرها بگوییم باید گفت تعداد شهرهایی که دارای تنش آبی هستند زیاد نیست؛ چراکه 71.1 درصد از شهرها (به لحاظ تعداد) هیچ تنش آبی ندارند، اما شهرهایی که دچار تنش آبی هستند 66 درصد جمعیت شهرها را تشکیل می دهند.